Bí mật gốm sứ cổ - Làm sao để nhận biết chúng?
Gốm sứ cổ là những món đồ vật có tuổi đời hàng trăm, thậm chí hàng nghìn năm. Với giá trị lịch sử và nghệ thuật đặc biệt, gốm sứ cổ không chỉ là những tác phẩm nghệ thuật mà còn là chứng nhân của một thời kỳ lịch sử. Bài viết dưới đây của Gốm Sứ Phúc Lộc Viên Minh sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về gốm sứ cổ và cách nhận biết chúng.
1. Gốm sứ cổ là gì?
Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, những món đồ gốm sứ cổ vẫn lưu giữ nguyên vẹn giá trị nghệ thuật và văn hóa, mang đến cho chúng ta cái nhìn sâu sắc về quá khứ và khơi gợi niềm tự hào về truyền thống nghệ thuật gốm sứ Việt Nam.
Từng chiếc bình, chiếc đĩa, chiếc chén cổ đều mang trong mình dấu ấn thời gian, là minh chứng cho sự sáng tạo tinh xảo của những nghệ nhân gốm sứ tài hoa. Hoa văn độc đáo, hình dạng tinh tế cùng chất men rạn nứt, sần sùi tạo nên vẻ đẹp cổ kính, bí ẩn, khiến người ta say mê và trân trọng.
Số lượng đồ gốm sứ cổ vô cùng hạn chế, thậm chí nhiều hiện vật chỉ có một không hai. Do vậy, giá trị của chúng không chỉ được đo bằng tiền bạc mà còn bởi niên đại xuất hiện, chất liệu làm nên và ý nghĩa lịch sử, văn hóa mà chúng mang lại.
Chẳng hạn như, gốm sứ Lam Bát Tràng cổ là một trong những dòng gốm sứ được yêu thích nhất bởi màu men lam huyền bí, hoa văn tinh tế và chất lượng vượt trội. Sở hữu một món đồ gốm sứ Lam Bát Tràng cổ không chỉ là niềm tự hào mà còn góp phần gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.
Tuy giá thành cao, nhưng giá trị tinh thần mà đồ gốm sứ cổ mang lại là vô giá. Nó là món quà ý nghĩa dành cho những người yêu thích nghệ thuật, trân trọng lịch sử và muốn sở hữu những vật phẩm độc đáo, mang đậm dấu ấn thời gian.
2. Giá trị của gốm sứ cổ trên thị trường hiện nay
Giá trị của đồ gốm sứ cổ đến từ màu sắc, hoa văn, chạm khắc, lớp men. Những cổ vật còn nguyên vẹn, càng “cổ” thì càng có giá trị cao hơn và được nhiều người chú ý. Mỗi hiện vật gốm sứ cổ đều là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo, mang trong mình nhiều giá trị quý giá:
- Giá trị văn hóa: Gốm cổ là minh chứng cho sự phát triển của văn hóa Việt Nam qua các thời kỳ lịch sử. Hoa văn, họa tiết trên gốm cổ phản ánh phong tục tập quán, đời sống sinh hoạt của người Việt Nam xưa.
- Giá trị lịch sử: Gốm cổ là những di vật quý giá giúp chúng ta hiểu rõ hơn về lịch sử dân tộc. Mỗi giai đoạn lịch sử sẽ có những đặc điểm riêng biệt thể hiện qua gốm sứ.
- Giá trị thẩm mỹ: Gốm cổ sở hữu vẻ đẹp tinh tế, sang trọng với những đường nét hoa văn tinh xảo, màu men độc đáo.
- Giá trị sưu tầm: Gốm cổ là món đồ được nhiều người yêu thích sưu tầm bởi sự độc đáo, quý hiếm và giá trị lịch sử, văn hóa cao.
- Giá trị kinh tế: Gốm cổ là mặt hàng có giá trị kinh tế cao, được nhiều người săn lùng và mua bán trên thị trường. Hiện nay, đồ cổ được bán trên thị trường với mức giá từ vài triệu đến hàng chục tỷ đồng. Thực tế, kinh doanh mặt hàng này đã giúp nhiều người thu được khoản lợi nhuận rất lớn.
Tùy thuộc vào góc độ tiếp cận của từng người, gốm sứ cổ sẽ có những giá trị khác nhau. Với những nhà nghiên cứu lịch sử, gốm cổ là nguồn tư liệu quý giá để nghiên cứu về quá khứ. Với những người yêu thích nghệ thuật, gốm cổ là những tác phẩm nghệ thuật độc đáo để chiêm ngưỡng và thưởng thức. Với những nhà sưu tầm, gốm cổ là niềm đam mê và là tài sản quý giá.
3. Gốm sứ cổ qua các thời kỳ
Gốm sứ thời nhà Minh
Nổi tiếng trong lịch sử nghệ thuật gốm sứ Trung Hoa, gốm sứ thời Minh (1368 - 1644) đã ghi dấu ấn bởi những sản phẩm tinh xảo, mang đậm giá trị văn hóa và thẩm mỹ.
Đặc trưng nổi bật của gốm sứ thời Minh là xương gốm mỏng nhẹ, mịn màng, độ dày đồng đều, tạo nên cảm giác thanh tao, quý phái. Họa tiết trang trí phong phú, đa dạng, lấy cảm hứng từ thiên nhiên, cuộc sống và văn hóa Trung Hoa như nhân vật, lông vũ (phượng, thiên nga, công, hạc…), thực vật (hoa cúc, mẫu đơn, tùng, trúc, mai…), động vật (sư tử, rồng, kỳ lân, nai…).
Điểm nhấn độc đáo của gốm sứ thời Minh còn là những nốt gỉ sắt trên lớp men trắng xanh.
Gốm sứ thời nhà Nguyên
Giai đoạn nhà Nguyên (1271 - 1368) ghi dấu ấn trong lịch sử gốm sứ với những sản phẩm mang đậm dấu ấn Mông Cổ. Nổi bật là chất gốm nặng tay, cứng cáp, nét vẽ trên gốm sứ thời Nguyên còn khá thô sơ, chưa trau chuốt tinh tế tạo nên nét đẹp độc đáo, riêng biệt cho gốm sứ thời Nguyên.
Màu men gốm sứ thời Nguyên thường là xanh trắng, xanh nhạt hoặc hơi ngả vàng, tạo nên vẻ đẹp mộc mạc, giản dị. Họa tiết trang trí phổ biến là chùm nho, biểu tượng cho sự sung túc, may mắn.
Gốm sứ thời nhà Thanh
Trải qua hơn 260 năm lịch sử (1644 - 1912), gốm sứ thời Thanh đã khẳng định vị thế của mình như một trong những đỉnh cao rực rỡ nhất trong lịch sử nghệ thuật gốm sứ Trung Hoa. Nổi bật bởi sự đa dạng về kiểu dáng, từ những chiếc ống cắm bút thanh tao, chóe cao có nắp trang nhã đến những tượng người, tượng động vật sống động, gốm sứ thời Thanh mang đến cho người chiêm ngưỡng một thế giới nghệ thuật muôn màu.
Đặc điểm nổi bật của gốm sứ thời Thanh là xương gốm được làm từ cao lanh tinh khiết, tạo nên độ mỏng nhẹ, mịn màng và độ liên kết cao. Màu sắc xương men thường là trắng ngà hoặc xám, mang vẻ đẹp thanh tao, trang nhã.
Dòng men chủ đạo được sử dụng là men trắng vẽ lam, men nâu vẽ lam. Họa tiết trang trí phong phú, đặc sắc từ những chi tiết đơn giản đến những bức tranh công phu tả động vật, thực vật, phong cảnh, điển tích…
Gốm sứ thời Tống
Thời nhà Tống (960 - 1279) được xem như một kỷ nguyên vàng son trong lịch sử phát triển gốm sứ Trung Hoa. Nổi bật trong giai đoạn này là những sản phẩm gốm sứ mang đậm nét đẹp mộc mạc, giản dị cùng sự bền chắc vượt trội.
Gốm sứ thời Tống thường nặng tay, bởi được nung với lửa nhiệt độ cao, tạo nên độ cứng cáp và khả năng chịu nhiệt tốt. Ảnh hưởng sâu sắc của tư tưởng Lão Giáo trong giai đoạn này đã định hình nên phong cách gốm sứ Tống với vẻ đẹp nguyên sơ, tự nhiên, không dùng áo men lớp ngoài.
Gốm sứ thời Lý Trần
Đây là giai đoạn vàng của lịch sử phát triển gốm sứ tại Việt Nam. Về hình dáng, những sản phẩm gốm giai đoạn này thường lấy cảm hứng từ hình tượng trong thiên nhiên như hoa, quả. Hoa văn trang trí chính là hoa lá, chim, thú. Nước men trắng cũng được nghiên cứu thành công và ứng dụng vào các sản phẩm gốm sứ thời này. Gốm Bát Tràng xưa cũng được “khai sinh” trong thời Lý Trần.
Gốm sứ thời nhà Đường
Gốm sứ nhà Đường nổi bật với kỹ thuật tráng men đơn sắc điêu luyện, tạo nên những sản phẩm màu sắc rực rỡ, bắt mắt. Màu men phổ biến trong giai đoạn này là vàng, xanh lá cây, tím, nâu, xanh dương và đen. Mỗi màu sắc đều mang một ý nghĩa riêng, thể hiện sự sang trọng, quyền quý, hay sự bí ẩn, huyền ảo.
Đặc điểm nổi bật khác của gốm sứ nhà Đường là trọng lượng nhẹ, xốp do được nung với lửa nhiệt độ thấp. Tuy nhiên, điều này cũng khiến gốm sứ nhà Đường dễ vỡ hơn so với các sản phẩm gốm sứ ở những triều đại khác.
4. Cách nhận biết gốm sứ cổ
4.1. Qua các nốt rỉ sắt
Hầu hết gốm được làm từ đất sét, chứa nhiều khoáng chất dạng hạt bụi. Do đó, đất sét luôn có tạp chất, một số mang lại lợi ích cho nhà sưu tập.
Sắt là ví dụ điển hình. Khi tiếp xúc với không khí, sắt bị oxy hóa nhanh chóng, chuyển sang màu nâu hoặc đen.
Vết rỉ sét trên gốm cổ là dấu hiệu hữu ích cho nhà sưu tập vì cần nhiều năm để hình thành. Đây là đặc điểm dễ nhận biết nhất trên hàng men. Bởi vì các thành phần được sử dụng hàng ngày có xu hướng có màu trắng.
4.2. Qua tụt men hay còn gọi là lột men
Nước men là lớp mang đến vẻ đẹp óng ả cho gốm sứ. Hiệu ứng này được tạo ra bởi hỗn hợp bùn silic đioxit phủ lên bề mặt gốm và nung trong lò. Nhiệt độ cao làm tan chảy silic đioxit, tạo thành lớp men trong suốt bao bọc gốm. Lớp men này được phủ trực tiếp lên gốm và nung theo quy trình nhất định.
Các sản phẩm gốm sứ trưng bày trong cửa hàng hầu hết là gốm sứ thông thường. Chúng có tính thẩm mỹ sáng bóng với khả năng phản xạ tối ưu. Nhưng với những đồ gốm sứ cổ thì vẻ ngoài của chúng sẽ không được sáng bóng. Ngoài ra, bị giảm độ mờ một chút.
4.3. Qua vết tạp chất do “lỗi lò” dính lên đồ gốm sứ
Vào thời cổ đại, hầu hết đồ gốm sứ được làm hoàn toàn thủ công, nên dễ xuất hiện tạp chất do tác động môi trường và điều kiện lao động.
Tạp chất này tạo nên nét đẹp tự nhiên cho gốm cổ, tuy nhiên cũng khiến sản phẩm không đạt tiêu chuẩn, thường bị vứt bỏ hoặc bán với giá thấp hơn.
4.4. Qua độ co rút lớp men
Co rút nước men là hiện tượng phổ biến trên gốm sứ Trung Quốc và châu Á, tạo nên những vết lõm nhỏ trên bề mặt men. Lỗi này thường gặp trên gốm thương mại hơn là gốm hoàng gia.
Nguyên nhân có thể do hạt li ti dính vào hoặc lớp dầu cản trở nước men bao phủ toàn bộ bề mặt. Khi nung, nước men không lấp đầy, tạo thành vết lõm. Kích thước co rút đa dạng: từ nhỏ, chỉ nhìn thấy qua kính phóng đại đến lớn và sậm màu do bụi bẩn bám vào.
Tuy là "tì vết", co rút nước men lại mang đến nét đẹp mộc mạc, tự nhiên cho gốm sứ, góp phần tạo nên giá trị riêng biệt cho những món đồ cổ này.
Từ những thông tin mà Gốm sứ Phúc Lộc Viên Minh vừa cung cấp trên chắc hẳn bạn đọc đã hiểu được lý do vì sao mà gốm sứ cổ hiện nay lại có giá trị cao đến vậy và cách nhận biết gốm sứ cổ chính xác.
Nếu quý khách quan tâm và cần mua các sản phẩm Gốm Sứ Bát Tràng chính gốc, men chuẩn cao cấp, hãy liên hệ ngay với Gốm Sứ Phúc Lộc Viên Minh để được tư vấn nhé.